Unutulmuş Zaman ve Şimdi

--------------------------------------------------------------

Zeynep Sayın, Ders notları 2022

Doğurgan olan aslında kadın ve karnından doğuruyor.  Kendi içindeki yuvarlağından. Şimdi ilginç bir şey aslında doğurmak, çünkü doğurmak demek,   tanrının da evreni doğurması gibi, hem kendini yeniden var etmek, hem kendinin ötekisini var etmek demek. Yani aslında aynı anda zaten ikili bir var oluşu meydana getiriyor, öyle değil mi? Şimdi Sloterdijk’in  Küreler kitabını okuduğumda da düşünmüştüm bunu.  Yazar  diyor ki, tanrı evreni var ettikten sonra, Adem’i bir vazo olarak var ediyor. Adem aslında topraktan yapılmış olan, içi boş olan bir vazo ve ona kendi nefesini üflüyor. Bu vazo kısmı da benim çok ilgimi çekmişti yani aslında insanı bir vazo diye düşünmek . Fakat bu noktada şunu düşünmüştüm hep çocukken bile: tanrı aslında babamı , yoksa ana mı? Niye Adem ilk önce var ediliyor ? Yani eğer Adem ilk önce var ediliyorsa,  demek ki tanrı aslında eril olan bir figür olmalı ki ilk önce Adem’i var ediyor. Fakat şöyle de bir şey var aslında yani kadın,  ya da kadın demeyelim  insan  kendi karnından bebeği doğurduğunda, yeni bir yaşamı var ettiğinde , iki cinsiyeti birden, kızı da erkeği de doğuruyor. Hem kendisinin bir anlamda ikizi olan çocuğu doğururken, kendinin ikizi olan çocuğu hem kız çocuğu, hem erkek çocuk diye doğurabiliyor. Çocukken   belki dedim ,bu tanrı baba ifadesi çok doğru olan bir ifade olmasa gerek . Yani Tanrı baba değil.  Adem’i, yani erkeği bir kadın doğurduğuna göre belki tanrı dediğimiz şey başka bir tür cinsiyete sahip olan bir şeydir . Buradan hareketle, bu yuvarlaklık, karın, doğurganlık diye düşünürken Nazan’ın işlerindeki  şu karın figürünü gördüm. Bu gördüğümüz resimlerde hep bir cenin, şu karnın içinden  hep bir cenin ve sürekli bir doğum ve bir doğurganlık hikayesi var. Ve mavi ve kırmızıyı da düşündüm şu işlere bakarken. Neden mavi ve kırmızı ?  Hakan’ın  dediğine yüzde yüz  katılıyorum . Eğer bunlar gerçekten bilinçaltının bilinçsizliğinde seçilmiş olan iki renkse, -gerçi mavi biçim değiştirmiş olsa bile çok temel olan iki tane renk- bunun bir nedeni olmalı. Bizim nüfus cüzdanlarımızda kızlarınki pembe, erkeklerinki mavi ama aslında eskiden bunun tersiymiş . Aslında pembe erkeklerin rengiymiş. Porfir,  kralların rengi,  kırmızı. Pembe ve kırmızı daha eski çağlarda , her seferinde iktidar olan erkeğin rengi olarak kullanılırmış . Burada tersine olan bir durum var. Sonra  Nazan’ın işlerine bakarken ikonografiyi, mesela bütün müjde sahnelerini düşündüm. Bütün müjde sahnelerinde  Cebrail elinde bir zambakla gelirken , yukarda kutsal baba, kutsal ruh oturur. Cebrail Meryem anaya çocuğu olacağını müjdeler . Meryem ana her zaman mavidir. Bu çok acayip olan bir şey.  Orada şöyle bir kayma olmuş;  aslında kendi karnından kendisinin ikizi olarak insanı mevcuda getiren tanrı gibi,  kendi karnından kendisinin hem ikizi olan, hem benzeri olan, hem benzeri olmayan, hem ötekisi olan  kızı ve erkeği meydana getiren kadın,  aslında göbek bağı ile doğurduğu çocuğa bağlı. Göbek bağı ne demek? Her zaman kan demek aslında. Yani kadın hamile kalmadan önce kanayan bir canlı. Arada dokuz aylık bir boşluk var, sonra yeniden kan sayesinde çocuğu meydana getiriyor. Eskiden hepimizin bir göbek ismi vardı. Göbek ismi nereden geliyor ? Göbek ismi de, göbek bağını doğum esnasında kesenlerin çocuğa verdiği isim. Hastanelerde çocuklar doğmaya başladığı anda, çocukların göbek ismi olmuyor artık. Benim ismim Bedra  Zeynep Sayın. Ama mesela hastane doğmuş   olsaydım, artık mecazi bir göbek ismim olacaktı. Dolayısıyla kan ile de, aynı zamanda kendi ikizi olan çocuğu da dünyaya getiren, kadın. Şimdi dolayısıyla, aslında onun rengi her zaman kırmızı bir şekilde;   çünkü kırmızı kan. Fakat çok ilginç bir şekilde bütün ikonografiye  de bakıyoruz,  çok acayip şekilde  dişil olan mavi. Mavi, spiritüalizmin rengi.  Son derece geleneksel olan bir şey bu,  bütün batı hristiyan ikonografisinde, spiritüel olan mavi.  O  kadar ki, o geçen seneki harika Rebecca  Horn sunumunda da , mavi kelebek  vardı…Ezgi Bakçay’ın verdiği derste.. Aslında kelebek ne? Ruh, psüke.  Uçuyor kelebek oluyor. Kiki Smith’in in de, son derece güzel mavi kelebekleri var mesela. Kadın, ruhsallık ve mavi. Mavi kelebek,   her seferinde göksel olanı işaretliyor. Şimdi hıristiyan ikonografisinde, bir şey tersinlenmiş. Kan bağından daha önemli olan iktidarın rengi olmuş kırmızı, erkeğin rengi olmuş. Erkek doğurmuş. Meryem ana mavi, İsa kırmızı. Nazan’ın  işlerine bakarken,   ben bütün bunun yeniden tersinlenmesini görüyorum sanki. Taner de dedi ya, “iki ayrı düzeni var mavilerin ve kırmızıların, iki ayrı   renk düzeni neredeyse soyuta varacak uzaktan baksan, soyut resme dönüşecek”.  

Evet doğru,  öyle bir çözünürlüğü var sanki işlerin,  bana da öyle geliyor. Göbek bağı ile,  var olan her şey kırmızıdan doğuyor ve Fulya Çetin‘in de dediği gibi, dolanıma  sokuluyor. Karnın içinden çıkan bebeğin yanında bir kuş , onun yanında arı var, onun yanında inek vb., vb.… Bütün bir ikonografiyi  Uzak Doğu’dan,  Anadolu’dan , Çin işi Japon işi, “ Saat Çini Vurdu birden: Pirinççç” Cemal Süreya diyerek..  Yani bütün oralardan da gelerek okuduğumuzda, bizim  Dünya dersinde durmaksızın metamorfoz,   bir şeyin bir başka şeye dönüşmesi , başkalaşması dediğimiz, imgenin de,   hatırlayalım, tanrının sureti olan insanın imago diye nitelendirildiği bir yerden baktığımızda, az önce andığımız Rebeka Horn’un ve Kiki Smith’in mavi kelebeklerinin isimlerinin de  imge yani imago olduğunu, imgenin  zaten o metamorfozun bizatihi kendisi olduğunu da söylemiş oluyoruz. 

Şimdi son derece ilginç olan bir şey bu:  içi boş olan vazonun içinden,  yani aslında içi boş olan o karnın içinden doğan,  hiç durmadan bir başka şeye dönüşen bir evren görüyorum ben ve çok güçlü buluyorum.  Çok zevkli de buluyorum doğrusunu isterseniz bütün bu okumaları.  En çok hoşuma giden noktası da, yani gerçekten burada evrim teorisini filan da isterseniz,  zorlarsanız görürsünüz;  balıktan hareket ederek… Fakat varlıkların aralarında hiyerarşi yok. Yani bu doğurma insandan mı geliyor, yoksa burada bir insan cenini görüyorum ama,  yoksa balıktan mı geliyor, yoksa horozdan mı geliyor ? Bütün bunların arasında hiyerarşi olmadığını şuradan da gelerek bile okuyorum doğrusunu isterseniz; kozmolojilerde dokuz kattan söz ederler, yedi kattan söz ederler. Dokuz katta İbrahim, Miraçnamelerde Muhammedi karşılar, hepimiz biliyoruz.  Şuradaki resme  baktığım anda, Erol Akyavaş’ın Mîrâcnâmedan devralarak kullandığı horozu gördüğümde, otomatik olararak burada bilmem kaçıncı katta beklemiyor, diğerleriyle aynı fonun içinde. Hem mavi hem kırmızı.  Cinsiyetin  de  içinden geçen, yer ve gök arasındaki , yeryüzü ve gökyüzü arasındaki ayrımın da içinden geçen bir başka tür bir ikonografi görüyorum. Bunu da beğeniyorum demek istiyorum. 

……….. 

Kara Walker,  Kiki Smith, Marina Abramoviç,  bir sürü başka daha kadın sanatçı sürekli sürekli yine yılana geri dönüyorlar. Nasıl oluyor da gene metamorfozun imgesi olan,  kabuk değiştirmenin,  kendi karmik ezberini yırtmanın, yarmanın, başkalaşmanın yılankavi çizgisi olan şey, cennetten kovulmanın simgesine ve pederşahi başka bir düzenin  simgesine dönüşüyor? Bu çok ilginç olan bir dönüşüm. Ağaç meselesi de mesela bir o kadar daha ilginç.  Gene kelebeklerin kuşların konduğu bir figür  ve onun arkasında sol tarafta da iki tane ağaç var gibi görüyorum . Ağaç ilginç olan bir şey.  Neden mesela cennette ağaç var?  Bunu da ben kaçınılmaz olarak sormuştum kendime. Neden tanrı insanların kendisi kadar bilgili olmasını istemiyor da bilgi ağacının meyvesinden yenmesini yasaklıyor?  Ben tanrı olsam, herkes benim kadar bilgili olsun isterim.  Öyle değil mi?  Yani aynı bilgiyi paylaşalım isterim. Yani tam tersine olan bir takım  kozmolojiler de var.  Aslında,  tam da tersine ağaçların bitkilerin bilgisi herkes tarafından paylaşılsın, ağaçların, bitkilerin bilgeliğini herkes öğrensin diyen bir Kızılderili mitolojisi var mesela.  Bu  Kızılderililer için de,  yılan kutsal figür.   Aslında bu,  yine gender ile de alakalı olan,  yine de  cinsiyetle de alakalı olan bir şey bir yandan. Yani bütün bunlarla zaten meşgul oluyorsanız eğer,  bu meşgul olduğunuz,  sizi işgal eden meseleleri de okuyorsunuz Nazan’ın işleri üzerinden. Görüyorsunuz diyelim. Belki de bu biraz şununla da  ilgili bir şey;  hani hamile kalınca insan sokaktaki bütün hamile kadınları görmeye başlar ya .. Yani algıda seçicilik.  Fakat,  Nazan’ın  işleri üzerinden bütün bu soruları da açabiliyoruz gibi geliyor bana. 

Zeynep Sayın, Ders notları, 2022